Toonladders

Uit WikiStrompf
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Toonladders of scales zijn verzamelingen noten uit een octaaf, die goed samen klinken

  • Verschillende soorten muziek hebben vaak hun eigen toonladders
  • Toonladders hebben vaak (altijd?) een variant voor elke sleutel, plus voor mineur en majeur. Bv. de C-majeur-toonladder of C-mineur-toonladder.

Waarom het interessant kan zijn om iets te weten van toonladders? Het geeft houvast. Bv. voor zang, meespelen en improviseren bij een gegeven nummer.

Diatonische toonladder

Diatonische toonladders zijn toonladders met secundes als kleinste interval. Dit hoeft niet automatisch te betekenen dat er geen accidenten voorkomen in diatonische toonladders. Desalniettemin wordt dat wel vaak geïmpliceerd. Ik vermoed dat de diatonische toonladders komen uit een tijd, dat octaven uit slechts 8 tonen bestonden.

  • do-re-mi-fa-so-la-ti-do is een voorbeeld van een diatonische toonladder, met een kleine secunde tussen ti en do en verder grote secundes
  • Majeur- en mineurtoonladders, zijn de bekendste voorbeelden van diatonische toonladders. Ik gebruik de term diatonische toonladders vaak als verzamelterm voor majeur- en mineurtoonladders.

Voorbeeld: F#-majeur

  • Noten: F#, G#, A#, B, C#, D#, E# - Hierbij is er iets moeilijks aan de hand met E# - Ga ik nu niet uitzoeken: [2]
  • Alle intervallen zijn secundes. Dat zie je gemakkelijk, omdat het steeds aan elkaar-grenzende letters van het alfbet zijn.
  • Hierbij is het interval A#-B een kleine secunde, terwijl de overige intervallen allemaal grote secundes zijn.

Voorbeeld: Am-pentatonisch

Noten: A, C, D, E, G. Intervallen:

  • A-C: Terts
  • C-D: Secunde
  • D-E: Secunde
  • E-G: Terts
  • G-A: Secunde.

Het kleinste interval is hier een secunde. Dus de pentatonische toonladder is diatonisch.

Voorbeeld: Chromatische toonladder in C

  • Noten: C, C#, D, D#, E, F, F#, G, G#, A, A#, B
  • C#-D: Verminderde secunde
  • D-D#: Overmatige prime → Deze toonladder is niet diatonisch: Chromatische toonladders zijn niet diatonisch.

Chromatische toonladders

De chromatische toonladder is de 'gewone' 12-tonige toonladder. Dus als je op een piano van C via alle zwarte en witte toetsen, bij de volgende C aankomt:

* C
* Cis - C# / Des - Db
* D
* Dis - D# / Es - Eb
* E
* F
* Fis - F# / Ges - Gb
* G
* Gis - G# / As - Ab
* A
* Ais - A# / Bes - Bb
* B
* C

Op de hals van de gitaar:

E|-F--|-F#-|-G--|-G#-|-A-|-A#-|-B--|-C--|-C#-|-D--|-D#-|-e
B|-C--|-C#-|-D--|-D#-|-E-|-F--|-F#-|-G--|-G#-|-A--|-A#-|-B
G|-G#-|-A--|-A#-|-B--|-C-|-C#-|-D--|-D#-|-E--|-F--|-F#-|-G
D|-D#-|-E--|-F--|-F#-|-G-|-G#-|-A--|-A#-|-B--|-C--|-C#-|-D
A|-A#-|-B--|-C--|-C#-|-D-|-D#-|-E--|-F--|-F#-|-G--|-G#-|-A
E|-F--|-F#-|-G--|-G#-|-A-|-A#-|-B--|-C--|-C#-|-D--|-D#-|-A
0| 1  | 2  |  3 | 4  | 5 | 6  | 7  | 8  | 9  | 10 | 11 | 12

Waar de naam vandaan komt? Ik denk dat ten opzichte van een toonladder met acht tonen, de chromatische toonladder 'kleur' toevoegt. Net als dat een coloratuursopraan een sopraan is met extra 'kleur' of 'franje'.

Met de huidige gelijkzwevende stemming is de afstand tussen alle halve tonen hetzelfde. Een zwarte toets op de piano is qua afstand tot de toets ervoor en erna, niet anders dan een witte toets. Ik vermoed dat het onderscheid tussen witte en zwarte toetsen, historisch van aard is, toen er nog gebruik werd gemaakt van andere stemmingen.

Waarschijnlijk kun je ook zeggen dat een chromatische toonladder, een toonladder is waarbij het kleinste interval een overmatige prime is (dus een semitoon, bv. C→C#).

Chromatiek wordt ook gebruikt als aanduiding voor schalen met meer dan zeven intervallen per octaaf. Dat is hetzelfde als dat een overmatige prime de kleinste interval is in een chromatische schaal: Probeer maar bv. C-majeur uit te breiden met één interval, zonder een overmatige prime te krijgen.

Majeur-toonladders

Majeur-toonladders ook bekend als ionische toonladder of ionische modus (ionian mode), zijn heptatonisch: Ze bevatten 7 noten.

Diatonisch

Daarnaast zijn ze diatonisch. In deze context wordt daarmee bedoeld: Ze bevatten vijf hele tonen en twee halve tonen, waarbij de halve tonen steeds gescheiden worden door twee of drie hele tonen. Op deze manier zijn de halve tonen zo gelijkmatig mogelijk verdeeld over de toonladder, vooral als deze over meer dan één octaaf wordt gespeeld.

Patroon

Alle majeur-toonladders volgen het patroon T-T-S-T-T-T-S (T=tone, S=semitone)

Voorbeeld: C-majeur:

Toon:   C D E F G A B (C)
Afstand: T T S T T T S

Aan de hand van dit patroon kun je alle majeurtoonladders construeren:

Patroon:    T   T   S   T   T   T   S      Majeurtoonladder
Noten:    C   D   E   F   G   A   B   C  - C
          C#  D#  F   F#  G#  A#  C   C# - C#
          D   E   F#  G   A   B   C#  D  - D
          D#  F   G   G#  A#  C   D   D# - D#
          E   F#  G#  A   B   C#  D#  E  - E
          F   G   A   A#  C   D   E   F  - F
          F#  G#  A#  B   C#  D#  F   F# - F#
          G   A   B   C   D   E   F#  G  - G
          G#  A#  C   C#  D#  F   G   G# - G#
          A   B   C#  D   E   F#  G#  A  - A
          A#  C   D   D#  F   G   A   A# - A#
          B   C#  D#  E   F#  G#  A#  B  - B

Patroon op de hals

Dit is hoe ik bij voorkeur C-majeur speel:

e |----|-C--|----|-D--|----|-E--||----|----|
B |----|-G--|----|-A--|----|-B--||----|----|
G |----|----|-E--|-F--|----|----||----|----|
D |----|----|-B--|-C--|----|-D--||----|----|
A |----|-F--|----|-G--|----|-A--||----|----|
E |----|-C--|----|-D--|----|-E--||----|----|
  |  7 |  8 |  9 | 10 | 11 | 12 || 13 | 14 |

En nu de grote truuk: Dit patroon kun je naar willekeur over de hals verplaatsen om de overige majeur-toonladders te krijgen! Als je daarnaast de hals een beetje uit je hoofd kent, kun je op die manier zelfs de noten van alle majeur-toonladders gemakkelijk achterhalen.

Mineur-toonladders

Bij mineur-toonladders is de derde toon een halve toon verlaagd. C-mineurtoonladder: C, D, Eb, F, G, A, B. Bijbehorende patroon:

C-mineurtoonladder: C   D   Eb   F   G   A   B   C
Interval              T   S    T   T   T   T   S

Het patroon is dus vrijwel hetzelfde als voor majeur-toonladders. Toegepat op C-mineur:

e |----|-C--|----|-D--|-Eb-|----||----|----|
B |----|-G--|----|-A--|----|-B--||----|----|
G |----|-Eb-|----|-F--|----|----||----|----|
D |----|----|-B--|-C--|----|-D--||----|----|
A |----|-F--|----|-G--|----|-A--||----|----|
E |----|-C--|----|-D--|-Eb-|----||----|----|
  |  7 |  8 |  9 | 10 | 11 | 12 || 13 | 14 |

A-majeur

Noten: A – B – C# – D – E – F# – G# – A. Op gitaar:


E|
B|-  -  -  -  E  -  F# - G# A
G|-  -  -  C# D  -  E  - F# -  G#
D|-  -  -  -  -  G# A  - B  -  C#
A|
E|
  1  2  3  4  5  6  7  8 9  10 11

A-mineur

[3], [4]:

  • Noten: A, B, C, D, E, F, G
  • Geen voorteken, want geen kruizen of mollen
  • Relative major: C-majeur
  • Parallel major: A-majeur

C-majeur

  • C Major Scale Notes: C D E F G A B
  • Key Signature: No Sharps or Flats
  • Scale Formula: 1 2 3 4 5 6 7
  • Scale Intervals: W W H W W W H

C-majeur is de enige majeur-toonladder die geen kruisen of mollen bevat, omdat deze toonladder precies past in het patroon van witte en zwarte toetsen van de piano. Je hebt dus geen voorteken nodig: C-D-E-F-G-A-B-C

C-majeur op gitaar

Om C-majeur op gitaar te spelen: Begin met de root note (C) en speel daarna de overige tonen naar eigen inzicht. Je kunt de hele toonladder dus op één snaar spelen, maar ook verdelen over meerdere snaren. Er bestaan gebruikelijke patronen, maar voel je niet daartoe beperkt.

  • Handig als je de noten van C-majeur uit je hoofd kent (dus het rijtje hierboven)
  • Handig als je de noten op de hals van de gitaar uit je hoofd kent
  • Idee: Speel mee met geluidopnames, en vind de noten op gehoor.

Mijn patroon

e |----|----|----|----|----|----|----|-C--|----|-D--|----|-E--||----|----|
B |----|----|----|----|----|----|----|-G--|----|-A--|----|-B--||----|----|
G |----|----|----|----|----|----|----|----|-E--|-F--|----|----||----|----|
D |----|----|----|----|----|----|----|----|-B--|-C--|----|-D--||----|----|
A |----|----|----|----|----|----|----|-F--|----|-G--|----|-A--||----|----|
E |----|----|----|----|----|----|----|-C--|----|-D--|----|-E--||----|----|
  |  1 |  2 |  3 |  4 |  5 |  6 |  7 |  8 |  9 | 10 | 11 | 12 || 13 | 14 |

Wat de tweede G betreft: Die kun je op de G- of op de B-snaar spelen. Ik vind het nét iets logischer op de B-snaar (zoals hier afgebeeld).

Overige patronen

C-majeur - CAGED-patronen. De zwarte rondjes zijn de basis. Onduidelijk waar de term CAGED vandaan komt [1]
C-majeur - 3 Noten per snaar. De zwarte rondjes zijn de basis

D-majeur

D-majeur: Voorteken

Noten & functionele harmonie

                                Akkoorden
                                ---------
* D  - I   - Tonic (key note) - D, Dsus2, D6
* E  - II  - Supertonic       - -  Dsus2, D6
* F# - III - Mediant          - D  -      -
* G  - IV  - Subdominant      - -  -      -
* A  - V   - Dominant         - D, Dsus2, D6
* B  - VI  - Submediant       - -  -      D6
* C# - VII - Leading tone     - -  -      -

Toonladder & fretboard

Vind ik practisch:


G|----- |-B-|---|-C#|-D-|-----------|
D|----- |-F#|-G-|---|-A-|-----------|
A|----- |-C#|-D-|---|-E-|-----------|
E|------|---|-A-|---|-B-|-----------|
          4   5   6   7

D-majeur: Patronen
D-majeur: Patronen voor basgitaar
D-majeur: 3-noten-per-snaar

Bijpassende akkoorden

Alles:


D Major: D, E, F#, A
B Minor
D Suspended 2nd
E Suspended 2nd
A Suspended 2nd
E Suspended 4th
A Suspended 4th
B Suspended 4th
F# Minor Sharp 5th
F# Minor Double Flat 5th
B Minor Double Flat 5th
F# Suspended 4th Sharp 5th
B Minor 7th
F# Minor 7th Sharp 5th
D 6th
D 6th Add 9th (onhandig)
E 9th Suspended 4th
E 7th Suspended 2nd
E 7th Suspended 4th
B 7th Suspended 4th
F# 7th Suspended 4th Sharp 5th
E Suspended 2nd Suspended 4th
A Suspended 2nd Suspended 4th
E 7th Suspended 2nd Suspended 4th
D 5th (Als D, maar dan zonder hoge e-snaar)
E 5th
A 5th
B 5th
D Major Add 9th (onspeelbaar)

Relevante D-akkoorden:


D Major         - D, A, D, F#
D Suspended 2nd - D, A, D, E
D 6th           - D, A, B, E
D-akkoord. Basistoon: D. Grote terts: F#. Kleine terts vanaf daar: A Losse noten:D, A, D, F#. Deze noten komen allemaal voor in D-majeur
Dsus2. Basistoon: D. Grote terts: F#. Kleine terts vanaf daar: A Gespeelde noten:D, A, D, E
D6

D-mineur

Voorteken D-mineur

D-mineur: D, E, F, G, A, B♭, C

G|----- |---|-C-|---|---|-----------|
D|----- |---|-G-|---|-A-|-B♭|-------|
A|----- |---|-D-|---|-E-|-F-|-------|
E|------|---|---|---|---|-----------|
          4   5   6   7   8

G|-----|-B♭|---|-C-|---|-D-|-----------|
D|-----|-F-|---|-G-|---|-A-|-B♭|-------|
A|-----|-C-|---|-D-|---|-E-|-F-|-------|
E|-----|-G-|---|-A-|-B♭|---|-C-|-------|
         3   4   5   6   7   8

E-mineur


E-mineur: E, F#, G, A, B, C, D

E|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
B|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
G|---|---|---|---|---|---|-D-|---|-E-|---|---
D|---|---|---|---|---|---|-A-|---|-B-|-C-|---
A|---|---|---|---|---|---|-E-|---|-F#|-G-|---
E|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
   1   2   3   4   5   6   7   8   9

E|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
B|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
G|---|---|---|---|-C-|---|-D-|---|-E-|---|---
D|---|---|---|-F#|-G-|---|-A-|---|-B-|-C-|---
A|---|---|---|---|-D-|---|-E-|---|-F#|-G-|---
E|---|---|---|---|-A-|---|-B-|-C-|---|---|---
   1   2   3   4   5   6   7   8   9

F-majeur

  • Noten: F G A Bb C D E
  • Voorteken: One Flat
  • Scale Formula: 1 2 3 4 5 6 7
  • Scale Intervals: W W H W W W H
F-majeur - Hier kun je goed zien dat je een toonladder, zoals in dit geval F-majeur, op allerlei manieren kunt spelen. Je kunt bv. zien dat het niet handig is om F op de eerste snaar te doen, en G op de tweede, vanwege de afstand
F-majeur - CAGED-patronen. De zwarte rondjes zijn F
F-majeur - 3 Noten per snaar. De zwarte rondjes zijn F

F-mineur

F-mineur

F#-majeur

F#, G#, A#, B, C#, D#, E#

G-majeur

G, A, B, C, D, E, F♯ [5]

G-mineur

G, A, Bb, C, D, Eb, F[6]

A#/Bb-majeur-toonladder

A#/Bb majeur-toonladder: Voorteken & noten
A#/Bb majeur-toonladder

Mineur-blues-toonladders

Bestanden

Bestand:Overzicht-toonladders-van-ronald.pdf

Zie ook

Bronnen